قهی
روستای قهی ؛ قِهی در منطقه ای بیابانی در حاشیه کویر و طبق تعریف جغرافیائی جلگه نام دارد. جلگه به سرزمینی حاصل خیز و مسطح، بین کوه و رودخانه می گویند. در 20 دقیقه ای شمال روستا کوهستان های مرکزی زاگرس و در 20 دقیقه ای جنوب، رودخانه زاینده رود عبور می کند. اقلیم و طبیعت متنوع این منطقه موجب شده تا گردشگران به ویژه طبیعت گردان و بوم گردان در فصول مختلف سال به این محل سفر کنند . این روستا دارای معماری بومی کویر با مصالح خشت و گل می باشد که در سال 1383 به ثبت آثار ملی رسیده است و علاوه بر بافت ، حدود 40 بنای شاخص آن نیز در فهرست آثار ملی ثبت گردیده است. روستای قهی در سال 1383 به عنوان یکی از روستاهای گردشگری، در فهرست پایگاه های دبیر خانه هماهنگی به عنوان پروژه های بزرگ ملی میراث در سازمان میراث فرهنگی، جای گرفت و طی آن سالها، قسمت هایی از بافت روستا مرمت گردیده و همچنین گزارشات و مطالعاتی در این خصوص انجام گرفته، که بخشهایی از آن در خصوص بافت تاریخی روستا در ذیل ارائه می گردد ; روستای قهی در منطقه ای جلگه ای قرار دارد به طوری که در 40 کیلومتری شمال آن پراکندگی های زاگرس و در 40 کیلومتری جنوب زاینده رود می باشد. در فصول گرم پیاده روی در دامنة این کوهستان و مشاهده مناظر زیبای آن و همچنین چشمه ها و باغات این مناطق مورد توجه گرشگران قرار میگیرد. • آب انبارها - روستای قهی : روستای قهی دو آب انبار دارد: "آب انبار خان" یا "آب انبار کدخدا" یا "آب انبارمحله پایین" مربوط به دوره ناصرالدین شاه واقع در بخش غربی روستا با پوشش گنبدی به قطر 11 متر ودارای 4 بادگیر 8 وجهه به ارتفاع 10 متر . دیگر آب انبار "حاج مختار "یا "آب انبار محله بالا" که از "آب انبار خان" قدیمیتر و مربوط به دوره فتحعلی شاه است و تقریباً در شمال مرکزی روستا جای دارد. قطرگنبد آن 14 متر و چهار بادگیر تک دهانه با ته رنگ مستطیل به ارتفاع 7 متر را دارا است، در بالا سردر ورودی آب انبار بالا خانهای ساخته شده برای استراحت افرادی که باید منتظر میماندند تا نوبت آب آنها فرا برسد ، که این نوع معماری منحصر به فرد است. • آسیابها- روستای قهی : بیش از 17 آسیاب در روستا نشاندهنده رونق کشاورزی در 60 سال پیش است. این آسیاب ها بصورت مستقل یا یک فضایی از خانه را به خود اختصاص میدادند که البته دری به بیرون خانه داشته اند که آن را عمومی میکرده است. غالبا نیروی گرداننده سنگ آسیاب، حیوانات ( گاو ، اسب و قاطر ) بوده اند. آسیابها بعلت حرکت حیوانات دارای فضای زیادی بوده اند. این عامل باعث بوجود آمدن گنبدهای یک پارچه در آسیابها شده است . گوشهسازی گنبد آسیابها غالباً یا اسکنج (قرارگیری دو تاسه در کنار هم) و یا فیلپوش است. جنس مصالح در ساخت آسیابها نیز از خشت بوده است. تمام آسیابها متروک شده و از بین این تعداد آسیاب تنها 2 آسیاب دارای تجهیزات آرد کردن (سنگ آسیاب ، اهرمهای نگهدارنده و...) میباشد. در روستا 2 آسیاب که با نیروی آب قنات کار میکردهاند وجود داشته که اکنون آثاری از آسیاب خان آباد همچنان باقی است. • بازارچه ها- روستای قهی : در روستا قهی حدود 5 بازارچه کوچک به نام های بازارچه غلامرضا (آقامحمد)، بازارچه میرزا موسی (ابوالقاسم خان)، بازارچه حاج آقا سید محمد در محله پایین و بازارچه حسن مختار و بازارچه حاج ابراهیم در محله بالا وجود دارد. این بازارها با پوشش طاق و تویزه ساخته شده که طاق آن از نوع کلمبو می باشد. در این بازارچه ها دکانهای قصابی، نانوایی و خواربار فروشی و ... کار میکردند و هم اکنون تنها بازارچه غلامرضا دایر است. • بناهای مذهبی - روستای قهی : مردم قهی مراسم مذهبی را ارج مینهند و به همین دلیل در روستا 6 حسینیه موجود میباشد که فقط 2 تا از آنها قدیمی هستند(تکیه بالا و پایین) که هر دو بازسازی شدهاند و 12 مسجد که تنها یکی کاملاً بازسازی شده است در میان مساجد روستا مسجد جامع آن گوهری است که ماکسیم سیرو در کتاب "تطور مساجد روستائی در اصفهان" چنین میآورد که این بنا در اصل یک چهار طاقی اولیه ساسانی بوده که گوشهسازی آن فیلپوش است. در دورههای بعد (اسلامی) ضلع جنوبی آن بسته شده و در آن محرابی تعبیه شده و کاربری آن به مسجد مبدل میشود . در قرن دوم و سوم هجری به پیروی از مساجد عربی یک حیاط به آن اضافه می شود . در قرن 11 هجری با ساخت ایوان بزرگ در سمت حیاط و دو شبستان از پوشاندن حیاط خلوتهای کنار مقصوره این مجموعه کامل تر میشود. این مسجد دارای شبستان ستون داری است که در ضلع شمالی حیاط می باشد و نسبت به صحن مسجد در سطح پایین تری قرار دارد و بیشتر در فصل تابستان از آن استفاده میشود. نمای مسجد با آجر خفته راسته پوشیده شده که از الحاقات بعدی است. طرح گسترش مسجد جامع توسط میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان و با تکمیل پایگاه و نیز نظارت مشترک آن دو بخش، با پیروی کامل از هندسه و شیوه معماری مسجد و به دست توانمند حاج استاد غلام مومنی انجام گرفته است. دو زیارتگاه روستا ، یکی امامزاده عبدالواحد، فرزند امام موسی بن جعفر و دیگری مقبره پیر شمس الدین در دو کیلومتری روستا در مزرعه ای بنام باغ ول، منسوب به شخص عارفی ، که تاریخی در آن بچشم نمیخورد . • حمام قهی- روستای قهی : این حمام که به " حمام حاج آخوند " معروف است، در سال 1312 هجری در زمان ناصرالدین شاه قاجار بنا گردید. حمام دارای فضای گرمخانه و سربینه با ته رنگ هشت ضلعی و مربع با پوشش طاق و چشمه است. دو گرم خانه و خزینه حمام در اندازه های کوچک و بزرگ برای زنان و مردان با ورودی جداگانه پیش بینی شده و فضاهای جانبی در اطراف بخش های اصلی جای گرفته اند. در سال 1352 با اعمال طرح وزارت بهداشت بنا دچار الحاقات و تغییراتی شد. • خانههای روستا- روستای قهی : خانههای روستا به 2 گونه تقسیم میشوند: خانههای اربابی و خانههای معمولی. اندرونی (بجزء بالا خانه حاج حسن قرهی) و نمای بیرونی آنها دیوارهای بلند کاهگلی است که گاه روزنههای زیبای مشبک آجری یا خشتی در آنها دیده میشود. خانههای اربابی بزرگ، زیبا و باشکوه در این روستا، گذشته از خانه خانها، بدلیل وجود خانوادههایی که صاحبان کاروانهای بزرگ شتر بودن زیاد دیده میشود. که از مهمترین آنها میتوان به خانه ابولقاسم خان (رزمجو)، ابوتراب خان (حاج داراب)، خانه حاج آخوند (تقوی)، خانه علیرضا قرهی، خانه حاج امین الله قرهی، بالا خانه حاج حسن قرهی، خانه لقمان و ... اشاره کرد. جالب آنکه این استقلال اقتصادی باعث شده، برخی ازاین خانوادهها تا حدی فارغ از حمایت از خوانین، بناهای خود را از نظر بزرگی، زیبایی و از همه مهمتر از نظر دفاعی، بطور مستقل برپا سازند. از این رو گرداگرد روستا مواضع دفاعی (خندق، برج و بارو و...) وجود ندارد و معماری بناهای اربابی، بصورت قلعهای، گاه دارای برج، با دیوارهای بلند و سطح صاف و یک دست که ناودانهای کشیده بطور متناوب آب را از بام بناها به سطح گذرها هدایت میکنند، دیده میشود. در بعضی بناها لبه دیوار را، کنگرهای میساختند که حالت قلعه را در بنا بیشتر تداعی مینماید. • شترخانها، شترداری و اقتصاد روستا - روستای قهی : شهرت قهی مربوط به دوران شترداری آن است. محل نگهداری شترها با ورودی زیبا و بزرگ (متناسب با ابعاد شتر و بار آن)، شامل بهاربند (بخش روباز یا همان حیاط) و شترخان؛ بنایی با پوشش طاق و چشمه میباشد، اندازه این فضا به تعداد شترها بستگی دارد، البته در اصطلاح عامیانه به کل فضا, شترخان میگویند. شترخانها به دو صورت مستقل، یا متصل به خانه و یا بخشی از ساختههای اطراف حیاط خانه را در اندازه کوچک شکل میداده اند. نزدیک به ده هزار نفر شتر و بیش از 30 شترخان بزرگ (با ظرفیت 8 تا100 شتر) غالباً در محیط روستا و 70 شترخان کوچک (با ظرفیت حداکثر8 شتر) به مساحت حدود 150000 متر مربع وجود داشته که حدود 22 درصد از فضای روستا را به خود اختصاص میداده است، این نشان دیگری است از آنکه قهی قطب مهم شترداری در مرکز ایران بوده است. اکنون حدود نیمی از این شترخانها به شکل سالم، تغییر کاربری یافته و یا نیمه مخروبه باقی مانده است. از اواخر سال 83 جوانی به نام احسان تاج زاده، از اهالی قهی ساکن تهران، بیش از 10 شتر را جهت احیای شترداری در روستا خریداری نمود. امروزه کاربرد اقتصادی شتر میتواند مصرف گوشت یا تولید مثل و نیز جنبه گردشگری آن باشد. همانطو که شرح داده شد؛ اقتصاد روستا بر پایه حمل کالا و کاروانداری استوار بوده و کشاورزی از رونق چندانی برخوردار نبوده و در حد برآوردن خوراک شترها (کاه، پنبه دانه) و همچنین بخشی از نیاز مردم (پنبه ، جو و گندم) بوده است. • صنایع دستی - روستای قهی : صنایع دستی نیز با توجه به توانایی خرید و واردات زیاد روستاییان که حاصل کاروانداری بوده، چندان متنوع و توسعه یافته نیست و مهمترین آنها بافت گلیم پنبهای و پارچه کرباسی (متکی بر تولید پنبه که خوراک شتر نیز بوده) و فخاری ( سفالگری) بوده است. این روند با جانشینی خودرو به جای شتر، حدود 60 سال پیش و بتدریج طی یک الی دو دهه تغییر یافت و باعث مرگ ناگهانی روستا و متروک شدن آن به مرور زمان گشت و اقتصاد روستا از رونق انداخت. بیشترروستائیان به تهران و کمی نیز به اصفهان مهاجرت کردند. آنها غالبا به کارهای ساختمانی مشغول شدند، به طوری که امروزه از عمدهترین فروشندگان مصالح ساختمانی هستند. • کشاورزی - روستای قهی : کشاورزی نیز با کم آبی حاصل از بیتوجهی به قناتها و کاهش بارندگی، روز به روز کمرنگ تر شد. شروع خط راه آهن ذوب آهن اصفهان- سرچشمه تعداد زیادی از روستاییان را تا چند سال پیش که سیستمهای مدرن جایگزین نیروی انسانی شود را، به کار در راه آهن مشغول نمود. در حال حاضر محصولاتی همچون؛ گندم ، جو ، پنبه ، چغندر ، شلغم ، پیاز ، شوید ، ... نگهداری گوسفند و بز که تا نیم قرن گذشته حدود ده هزار راس را شامل میشده، امروزه به 400 راس رسیده است. نگهداری محدود طیور در خانهها تا امروز ادامه دارد. • قلعه ها- روستای قهی : 2 قلعه که قدمت زیادی دارند و جزء بناهای شاخص روستا هستند :قلعه شیخ شامل 15 خانه و قلعه آتشگاه داری 7 خانه بوده این 7 خانه توسط دیوار بلند و7 برج خشتی به ارتفاع7 متر احاطه شده است. این دو قلعه یکی در غرب روستا و دیگری (قلعه آتشگاه) در منتهی الیه غربی روستا قرار دارد و محل اولیه اسکان شیخ محقق ملای سبزواری که در دوره صفوی از خراسان به این روستا کوچانده شده بودند میباشد. • کاریز یا قنات و نیرآبها- روستای قهی : برنامه هیجان انگیز قنات نوردی یکی از برنامه های سفر شما میتواند باشد ، در فاصله 2 کیلومتری از مزرعه و قلعه خیرآباد محلی برای دسترسی به داخل قنات تابیه گردیده که جهت قنات نوردی و دسترسی به تونلهای زیرزمینی که در آن آب جریان دارد میتوان از این محل استفاده نمود . علاقمندان به قنات نوردی به چند نکته توجه فرمائید؛ 1-مسیر دسترسی به قنات تا حدی برای افراد مسن وحتی بعضی جوانان میتواند مشکل باشد. 2-قنات نوردی برای افرادی که ناراحتی تنفسی و قلبی دارند توصیه نمیشود . 3-استفاده از لباس مناسب قناتها شریانهای حیاتی روستا و مزارع آن هستند . مردم قهی وجود بعضی قناتها را به سالهای دور و حتی پیش از اسلام میدانند ، نام آنها نیز موید این موضوع است (اتشگاه ، کهنی و کلوپه ) . تعداد قناتها در محدوده روستای قهی (متعلق به روستا ) حدود 21 قنات می باشد که بر اثرکم توجهی فقط 9 قنات اکنون دایر است. 2 قنات از داخل روستا می گذرد. (کهنی و اسفیداب). مادر چاه قنات کهنی در فاصله حدود 8 کیلومتری روستا از سمت شمال شروع شده (در سمت راست جاده کوهپایه - قهی قرار دارد.) و تا روستا حدود 54 حلقه چاه در مسیر حفر شده است. این قنات از محله بالا می گذرد و حدود 7 نیرآب ( پای آب ) در روستا دارد و در انتها در قسمت جنوب غربی روستا در کنار امام زاده عبدالواحد ظاهر شده و آب مزرعه کهنی را تامین می کند . قنات دیگر اِسپیداب است که از فاصله 8 کیلومتری روستا شروع شده ( در سمت چب جاده کوهپایه - قهی قرار دارد ) و با حفر55 چاه به روستا می رسد . این قنات از محله پایین گذشته و حدود 4 نیرآب (پای آب ) عمومی (یکی مسدود شده ) دارد، همینطور با گذر از 10 خانه (البته آب قنات را بصورت انشعاب نیز به بعضی خانه ها برده اند. )، در منتهی الیه جنوب غربی روستا به سطح زمین آمده و به مزرعه اسفیداب وارد می شود. منظور از نیرآب(پایاب) محل های دسترسی به آب قنات میباشد که مردم روستا در زمانی نچندان دور جهت شستن لباسها و ظروف و یا برای مصارف بهداشتی از این محل آب به منزل می بردند. • مراسم و آئین ها - روستای قهی : مراسم محرم در این روستا کم نظیر یا شاید بی نظیر باشد. مراسم زار، حلقههای گردان چند صد نفری حلزونی، با اشعار کهن ولی بدون سینهزنی است. حرکت دسته و نخل در دشت و بافت تاریخی، برپایی پوش بروی تکیه بالا و تقسیم کارها بین خانوادهها از ویژگیهای قابل توجه این مراسماند. قدمت این مراسم به دوران صفویه باز میگردد محقق ملای سبزواری که از شاگردان شیخ بهایی بودند بنیان گذار این مراسم میباشند و هم اکنون مدیریت این مجموعه توسط خانواده اشرفی که از نوادگان ایشان میباشد انجام می شود .