کردشت
روستای کردشت در منطقه دیزمار در منتهاعلیه شمالی ارسباران (خاروانا) در کرانه جنوبی رود ارس در همسایگی ارمنستان واقع شدهاست. در سالای بهتازگی، این روستا تابع شهرستان جلفا شدهاست. این روستا در تاریخ جنگهای ایران و روس، مرکز ستاد عباس میرزا، نائب السلطنه وقت ایران، معرفی شدهاست. در آن زمان عبور و مرور از رودخانه ارس از نزدیکی روستا انجام میشد و وجود حصار و برجکهای دیدهبانی از یک وضع فوقالعاده و استراتژیک آن زمان حکایت میکند. هماکنون این روستا با فاصلهای حدود 3کیلومتری از شهر مکری و در نزدیکی و گذرگاه مرزی نوردوز با کشور ارمنستان است. مجموعه تاریخی کردشت مجموعه تاریخی کردشت با نام ناصری، مجموعهای از 8 بنا شامل بر حمام بزرگ، عمارت، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه عباس میرزا و ساخلو (پادگان نظامی) میباشد. حمام کردشت حمام کردشت، حمامی سنتی است که در دوران قاجاریه بنا نهاده شدهاست. گفته شده: حمام کردشت از زیباترین حمامهای آذربایجان شرقی است که با معماری اصیل سنتی در روستای کردشت از توابع جلفا و در سواحل زیبای رود ارس واقع شدهاست. این حمام در میان باغ بزرگی ساخته شدهاست و دارای یک هشتی به صورت 8ضلعی به ابعاد 3.5 در 3.5 و به ارتفاع 4.3 متر است که یکی از اضلاع، درب ورودی و یکی دیگر راه ورود به رختکن یا سربینهاست. سربینه حمام نیز 8ضلعی به اضلاع 3.5 متر و ارتفاع 8.5 متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جوزها و 8 ستون سنگی 8 بر، استوار شدهاست، همه ستونها دارای سر ستونهای سنگی مقرنس است که به وسیله ملات سرب مذاب به ستونها وصل شدهاند. گنبد سربینه دارای کاربندهای جالب مزین به آهک بریهای زیباست، سکوهای رختکن با طاق ضربی پوشیده و در زیر آن کفش کنهایی تعبیه شدهاست. گرما خانه را فضایی از 4 ستون سنگی 8 بر و 2 حوض بزرگ مستطیل شکل و اتاقی با گنبد قیر اندود تشکیل شدهاست و نور داخل سربینه و گرماخانه به وسیله روزنی که در نوک گنبد قرار دارد تأمین میشود و گویا بر روی آن روزنها سنگهای مرمر نازک و ظریفی نصب بود که نور آفتاب از آن نفوذ میکرد، و داخل حمام را بهطور یکنواخت روشن میکرد. حمام کردشت بخشهای دیگری نیز دارد که بسیار دیدنی و قابل مطالعهاست. عباس میرزای قاجار در دوران جنگهای 30ساله ایران و روس این مکان را به عنوان قلعه نظامی و مقر فرماندهی خود انتخاب کرده بود. همچنین وجود رود ارس و باغهای اطراف این اثر بر زیبایی و اهمیت آن افزودهاست. این حمام هر چند از نظر ساختمانی به حمامهای دوره صفوی شباهت زیادی دارد ولی از آثار دوره قاجاریهاست. بخشهایی از این بنا به علت بیتوجهی در سالهای گذشته تخریب شدهاست که هماکنون به همت سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان در دست مرمت و بازسازی است. قلعه کردشت یکی از قلعههای تاریخی آذربایجان شرقی که در روستای کردشت و در ساحل رود ارس بنا شدهاست، قلعه کردشت است. این قلعه به لحاظ ارزش و اهمیت نظامی و تاریخی به خصوص دوران حکومت عباس میرزای قاجار نائب السلطنه فتحعلی شاه در آذربایجان شرقی بیشتر مورد توجه بودهاست و عباس میرزا در مبارزات خود علیه تجاوز روسیه تزاری از این قلعه استفاده میکرد. آنچه به نظر میرسد، قبل از استفاده از قلعه کردشت این قلعه نظامی وجود داشتهاست و بنای آن را به سدههای نخستین اسلامی نسبت میدهند. قلعه عباسآباد کردشت در سمت چپ جاده کردشت به شهر خاروانا در بالای تپهای صخرهای بنا شدهاست و در جبهه شمالی آن در ورودی است و در ارتفاعات این قلعه دیوارهها از جنس سنگ و آجر ساخته شدهاست و به فاصله معینی نزدیک به یکصد متر از یکدیگر 6 برج نگهبانی وجود داشته که اکنون قسمتی از این برجها پابرجاست. وی، با اشاره به این که ساحل رود ارس در بخش جنوبی از پایگاههای مهم دفاعی عباس میرزا در مقابل تجاوز روسها بود و مکان مناسبی برای پشتیبانی ارتش ایران در دوران قاجار بهشمار میرفت، گفت: قلعه نظامی عباسآباد کردشت امکان جای دادن سربازان متعدّدی را داشت و برای رفاه و آسایش سربازان مستقر، همواره آماده مقابله با قوای مهاجم روسیه بود و بارها از رود ارس گذشته و به ساخلوی (پادگان) سربازان روسی شبیخون میزدند. وقتی در سال 1243 ه-ق (841 م) سپاهیان روس از رود ارس عبور کرده و خاروانا، جلفا، نخجوان، مرند و اصلاندوز را تصرف کرده و به سوی تبریز روانه شدند، قلعه کردشت نیز به دست قوای دشمن سقوط کرد و بعد از تصرف قلعه، مدتی بعد از آن و در ایام برقراری صلح و متارکه ترکمنچای که بین ایران و روس برقرار شد، قلعه کردشت مدتی مورد استفاده سربازان روسی بود ولی به تدریج با تخلیه قوای روسی، قلعه مزبور مورد انهدام و ویرانی قرار گرفت و قسمتی از تأسیسات آن به غارت رفت. همچنین بعد از این که روسها این منطقه را تخلیه کردند و امور استان را به نیروهای دولتی واگذار کردند این قلعه بارها مورد استفاده امرای محلّی و حکام قره باغ قرار گرفت و در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی این قلعه خاصیت نظامی خود را از دست داد.